عبدالقادر بن عبدالقاهر حرانیحرّانی، عبدالقادر بن عبدالقاهر، ملقب به ناصحالدین، فقیه و محدّث حنبلی سده ششم و هفتم میباشد. ۱ - زادگاه حرانیوی در سال ۵۶۴ در شهر حرّان به دنیا آمد. [۱]
عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقله، ج۳، ص۴۳۷، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۲]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۰۲، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۳]
عبداللّه طریقی، معجم مصنّفات الحنابله، ج۳، ص۱۲۷، ریاض ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
[۴]
محمد بن احمد ذهبی، ج۱، ص۲۰۰، که سال تولد او را ۵۶۳ ضبط کرده است، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۳۱ـ۶۴۰ه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
۲ - اساتید حرانیتحصیلات خود را در حرّان، نزد عمر بن محمد بن طَبرزد و نصراللّه بن عبدالعزیز بن عبدوس، آغاز کرد، سپس در دمشق از فقها و محدّثانی چون محمد بن علی بن صدقه، یحیی بن محمود ثقفی، عبدالرحمان بن علی خِرَقی و برکات بن ابراهیم خُشوعی علم آموخت و برای ادامه تحصیل به بغداد رفت و از استادانی چون یحیی بن بَوش، عبدالرحمان بن علی ابنجوزی، عبدالقادر رُهاوی (محدّث، فقیه و ریاضیدان، متوفی ۶۱۲) و فقیه مشهور، موفقالدین ابن قُدامه (متوفی ۶۲۰)، بهره علمی برد. [۵]
عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقله، ج۳، ص۴۳۷، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۶]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۰۳، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۷]
ابن مفلح حنبلی، المقصد الارشد فی ذکر اصحاب الامام احمد، ج۲، ص۱۶۰، چاپ عبدالرحمانبن سلیمان عثیمین، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۸]
مجیرالدین عبدالرحمان بن محمد علیمیحنبلی، المنهج الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۴، ص۲۱۹، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷.
[۹]
ابن عماد، ج۵، ص۱۶۷.
۳ - کسب اجازه نقل حدیثوی از دو محدّث عصر خویش، عُبیداللّه بن عبداللّه ملقب به ابن شاتیل و نصراللّه بن عبدالرحمان قَزاز، اجازه نقل حدیث دریافت کرد. [۱۰]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۰۳، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
۴ - شاگردان حرانیحرّانی پس از بازگشت به زادگاهش، سالها به تدریس پرداخت. نجمالدین احمد بن حمدان مهمترین شاگرد او در فقه بود. حرّانی به برخی، از جمله ابونصر محمد بن محمد شیرازی مزّی (مزنی)، اجازه نقل حدیث داد. [۱۱]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۲۰۱، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۳۱ـ۶۴۰ه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
[۱۲]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۰۳، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
۵ - فقاهت حرانیحرّانی فقیهی دانا و در کسب علم کوشا بود و در شهر حرّان به مفتی فقه حنبلی و فقیه شهر شهرت داشت. وی برخی کتابهای فقهی، از جمله الروضه ابن قدامه و الهدایه برهانالدین بخاری مرغینانی (متوفی ۵۹۳)، را از بَرداشت. برخی مباحثات فقهی او با مجدالدین ابن تیمیه (متوفی ۶۵۲، جدّ ابن تیمیه مشهور) و ابن قدامه حنبلی، در منابع تاریخی مذکور است. [۱۳]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۰۳، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۱۴]
مجیرالدین عبدالرحمان بن محمد علیمیحنبلی، المنهج الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۴، ص۲۱۹، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷.
۶ - عظمت شخصیت حرانیذهبی [۱۵]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۲۰۱، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۳۱ـ۶۴۰ه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
نوشته که تقیالدین ابن تیمیه (متوفی ۷۲۸)
از شخصیت حرّانی به عظمت یاد میکرده است. گفتهاند که عبدالقادر به اوصافی مانند تدین، سعه صدر، شرافت نفس، و پرهیز از سخنان بیهوده و امور شبههناک شهره بود، ازدواج نکرد و منصب قضاوت شهر حرّان را نیز نپذیرفت. [۱۶]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۰۳، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۱۷]
ابن مفلح حنبلی، المقصد الارشد فی ذکر اصحاب الامام احمد، ج۲، ص۱۶۰، چاپ عبدالرحمانبن سلیمان عثیمین، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۸]
مجیرالدین عبدالرحمان بن محمد علیمیحنبلی، المنهج الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۴، ص۲۲۰، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷.
۷ - سرانجام حرانیدر سال ۶۳۳ که مغولان به شهر حرّان هجوم بردند، حرّانی چون ودیعهای را که نزد او بود به آنان تحویل نداد، در مسجدی که اقامه نماز میکرد مجازات شد. وی اندکی پس از این واقعه، در ۶۳۴ وفات یافت. [۱۹]
عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقله، ج۳، ص۴۳۷، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۲۰]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۳۱ـ۶۴۰ه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
[۲۱]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۰۳، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
۸ - آثاراز او دو کتاب مَنسَک و المَذهبُ المُنَضَّد فی مَذهب احمد برجامانده که بخشی از اثر دوم در سفر وی به مکه مفقود شده است. [۲۲]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۰۳، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۲۳]
ابن مفلح حنبلی، المقصد الارشد فی ذکر اصحاب الامام احمد، ج۲، ص۱۶۰، چاپ عبدالرحمانبن سلیمان عثیمین، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۴]
مجیرالدین عبدالرحمان بن محمد علیمیحنبلی، المنهج الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۴، ص۲۲۰، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷.
۹ - فهرست منابع(۱) ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابله، در ابن ابییعلی، طبقات الحنابله، ج ۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳. (۲) ابن عماد. (۳) ابن مفلح حنبلی، المقصد الارشد فی ذکر اصحاب الامام احمد، چاپ عبدالرحمانبن سلیمان عثیمین، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۳۱ـ۶۴۰ه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸. (۵) عبداللّه طریقی، معجم مصنّفات الحنابله، ریاض ۱۴۲۲/۲۰۰۱. (۶) مجیرالدین عبدالرحمان بن محمد علیمیحنبلی، المنهج الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷. (۷) عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقله، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حرانی»، شماره۶۰۰۶. |